Aleksandr Sokurow

SMUTNA OBOJĘTNOŚĆ reż.: Aleksandr Sokurow, ZSRR 1983-1986 (premiera: 1987) (110 min)

w.: Ramaz Czchikwadze (kpt. Shotover), Ałła Osipienko (Ariadna), Irina Sokołowa (niania), Tatiana Jegorowa (Gessiona)

Bohaterowie „Smutnej obojętności” to przedstawiciele świata, który umiera, odchodzi wraz z wojną i rewolucjami, które ta przyniosła. Tyle że oni tego nie dostrzegają, targani emocjami i namiętnościami, ubezwłasnowolnieni dotychczasowym wygodnym życiem, zaślepieni starymi przyzwyczajeniami. Tuż obok nich przewala się walec historii, z którego istnienia zdają sobie sprawę – zarówno do nich, jak i do widzów przez praktycznie cały film docierają, rozlegające się za oknami, wystrzały karabinów i salwy armatnie – ale którego nie traktują poważnie, nie widzą w nim zagrożenia. Z jednej strony można to zrozumieć; porządek świata, w którym się wychowali, ma przecież solidne fundamenty, oparł się niejednej burzy dziejowej. Czemu więc tym razem miałoby być inaczej? Strzelają? Walą z dział? A niech strzelają! Przyjdzie moment, kiedy przestaną i nastanie ponownie błoga cisza i spokój; studenci wrócą do nauki, robotnicy do fabryk, a chłopi – na rolę. Zamiast zajmować się tak przyziemnymi sprawami, lepiej poświęcić czas na to, co wywołuje prawdziwą ekscytację – wyrafinowane gierki miłosne, suto zakrapiane uczty, niczym nieskrępowaną zabawę.

 

CIELEC reż. Aleksandr Sokurow, Rosja 2001 (104 min)

w.: Leonid Mozgowoj (Lenin), Maria Kuzniecowa (Nadieżda Krupska), Siergiej Rażuk (Stalin)

Nika Awards ’2002 za najlepszy film, reżyserię, scenariusz, zdjęcia, scenografię, rolę męską (L. Mozgowoj) i kobiecą (M. Kuzniecowa)

Tytuł filmu nawiązuje do Starego Testamentu. Jest tam mowa o złotym cielcu, czyli przedmiocie kultu (idolu), jaki Aaron miał wykonać na prośbę Izraelitów, kiedy nie mogli się oni doczekać powrotu Mojżesza, który udał się na górę Synaj na spotkanie z Jahwe. Powstał wówczas posąg i ołtarz, na którym Żydzi składali dary fałszywemu bóstwu, co w efekcie doprowadziło do wielkiego gniewu Boga i Mojżesza. W dziele Sokurowa tytułowym cielcem (choć zdecydowanie nie złotym) jest przywódca rewolucji październikowej Włodzimierz Iljicz Uljanow, czyli Lenin, który – ciężko schorowany – spędza ostatnie miesiące swego życia na wsi pod Moskwą. 

Akcja „Cielca” rozgrywa się w ciągu jednego dnia, zaledwie kilkunastu godzin, latem 1923 roku. Wódz rewolucji niby wciąż pozostaje blisko centrum władzy, niby wciąż jest przywódcą państwa – szanowanym i uwielbianym – ale prawda jest dużo bardziej dramatyczna. 

 

SŁOŃCE reż. Aleksandr Sokurow, Rosja/Włochy/Szwajcaria/Francja 2005 (110 min)

w.: Issei Ogata (cesarz Hirohito), Robert Dawson (gen. MacArthur), Kaori Momoi (cesarzowa), Shirô Sano (szambelan), Shinmei Tsuji (stary sługa)

Grand Prix na MFF w Erewaniu ’2005; Nagroda Stowarzyszenia Rosyjskich Krytyków Filmowych ’2005 za najlepszy film; Nika Award ’2006 za scenariusz

Sokurow w swoich filmach o XX-wiecz­nych satrapach pokazuje samotność, na jaką skazuje władza absolutna. Cesarz Hirohito z ostatniego ogniwa tej trylogii jest zakładnikiem swojej potęgi, bezsensownej wojny, którą prowadzi, jest ofiarą absurdalnie pojmowanej tradycji i honoru. Czuje się także więźniem swego starzejącego się ciała: nerwowe tiki warg, utrata wagi spowodowana zapewne gorliwie maskowanym strachem, przypominają mu bezlitośnie o jego bynajmniej nie boskiej proweniencji. Zdziecinniały, zamknięty w pałacowym bunkrze zdaje się nie przyjmować do wiadomości tego, co dzieje się na zewnątrz. Klęska Japonii w II wojnie stała się faktem. Bombardowanie Hiroszimy i Nagasaki przyniosło nieporównywalną z niczym hekatombę. Miliony ludzi cierpią pod amerykańską okupacją. Tymczasem boski potomek, nazywany przez poddanych „Słońcem” celebruje kolejny dzień. 

 

SAMOTNY GŁOS CZŁOWIEKA reż. Aleksandr Sokurow, ZSRR 1978 (premiera: 1987) (87 min)

w.: Andriej Gradow (Nikita), Tatiana Gorieczewa (Luba), Władimir Diegtariew (ojciec Nikity)

Brązowy Lampart na MFF w Locarno ’1987

Akcja filmu – notabene dedykowanego Andriejowi Tarkowskiemu – rozgrywa się na początku lat 20. ubiegłego wieku, tuż po zakończonej zwycięstwem bolszewików wojnie domowej. 

Świat, w którym przyszło żyć Nikicie i Lubie, to świat, nad którym rozsnuła swój ponury cień Śmierć (którą można zresztą interpretować na różne sposoby). Rzeczywistość przedstawiona w obrazie Sokurowa bliska jest rozkładu. Dom Nikity, mieszkanie Luby, zrujnowane wnętrze budynku, w którym urzędnik udziela młodym ślubu (a jest to wyjątkowo ponura „uroczystość”) – wszystko to przekonuje jednoznacznie, że wojna domowa doszczętnie zrujnowała kraj, zamiast wolności i pomyślności, przyniosła cierpienie, ból, beznadzieję i wszechobecny głód. Trudno się zatem dziwić, że taka wizja pierwszych lat istnienia Rosji, a potem Związku Radzieckiego nie przypadła do gustu partyjnym aparatczykom z KPZR. Że dostrzegli w niej „nastroje antyradzieckie”, za które należało reżysera przykładnie ukarać.

 

MOLOCH  reż. Aleksandr Sokurow, Rosja/Niemcy/Francja 1999 (108 min)

w.: Leonid Mozgowoj (Adolf Hitler), Jelena Rufanowa (Eva Braun), Irina Sokołowa (Josef Goebbels), Jelena Spiridonowa (Magda Goebbels)

Nagroda za scenariusz na MFF w Cannes ’1999; nagrody Stowarzyszenia Rosyjskich Krytyków Filmowych ’1999 za scenariusz, zdjęcia, rolę męską (L. Mozgowoj), i kobiecą (J. Rufanowa)

Aleksandr Sokurow spróbował w historię jednego dnia, spędzonego przez Ewę Braun z jej „Adim” oraz z najwyżej postawionymi osobami z partyjnych szczytów w posępnym zamku w Alpach Bawarskich, wpisać analizę korzeni, marności, a może, częściowo, także i tragedii władzy. Za oknami wyblakła wiosna 1942 roku. Całe towarzystwo umówiło się, że będzie jedynie odpoczywać. Ani słowa o froncie wschodnim.

I oto najważniejsze władze faszystowskie „po prostu odpoczywają”. Nie bacząc, że na drugim planie widnieje ciągle sylwetka dyżurnego dziejopisa – a nuż Hitler, Goebbels, Bormann powiedzą coś znaczącego, co koniecznie zachować będzie trzeba dla potomności? Ale nawet ów oficjał coraz częściej zastyga w bezruchu.

 

DNI ZAĆMIENIA reż. Aleksandr Sokurow, ZSRR 1988 (139 min)

w.: Aleksiej Ananiszow (Malianow), Eskender Umarow (Wieczerowski), Irina Sokołowa (siostra Malianowa), Władimir Zamański (Sniegowoj)

Europejska Nagroda Filmowa ’1988 za muzykę

Główny bohater „Dni zaćmienia”, młody lekarz Dmitrij  Aleksiejewicz Malianow, po ukończeniu studiów medycznych otrzymuje skierowanie do pracy w prowincjonalnym miasteczku w Środkowej Azji (a mówiąc dokładniej – w Turkmenii). Gdy odwiedza go siostra, spróbuje nakłonić go do powrotu, pyta wprost: „Źle było ci w Rosji?”. Ale Dima nie chce wyjeżdżać; można odnieść wrażenie, że wsiąkł w miejsce, w którym zamieszkał. Poza tym zwyczajnie czuje się potrzebny Turkmenom, nie narzeka na brak pracy, ponieważ „dużo dzieci się rodzi, ale też dużo umiera”. Z biegiem czasu czuje się coraz bardziej jednym z nich.

 

ZBAW NAS I CHROŃ reż. Aleksandr Sokurow, ZSRR/RFN 1989 (167 min)

w.: Cécile Zervudacki (Emma), Robert Vaab (Charles), Aleksandr Czerednik, Wiaczesław Rogowoj

Nagroda FIPRESCI na MFF w Montrealu’1989

Sokurow oparł fabułę swojego filmu na powieści Gustawa Flauberta. Zdecydował się na subiektywne podejście do tematu. Dzięki temu otrzymujemy film o pani Bovary, który różni się od wszystkich wcześniejszych adaptacji. Film przywołuje największe kluczowe wydarzenia z życia Emmy: jej relacje z mężem; znajomość z arystokratą Rodolphem i studentem Leonem; upokorzenie kiedy podgląda swojego męża podczas fuszerki-operacji kulawego chłopca…

 

KAMIEŃ reż. Aleksandr Sokurow, Rosja 1992 (83 min)

w.: Leonid Mozgowoj, Piotr Aleksandrow, Wadim Siemionow

Rzecz dzieje się w jednej z największych atrakcji turystycznych Związku Radzieckiego, w muzeum XIX-wiecznego mistrza literatury – Antona Czechowa. Geograficznie mieści się ono na południu ówczesnej prowincji ukraińskiej tj. w Jałcie, gdzie literat przeniósł się pod koniec swojego życia, aby zmagać się z gruźlicą z dala od chłodnych, rosyjskich metropolii.  Duchowi samego Antona Czechowa. towarzyszy młodzieniec, prawdopodobnie stróż zaniedbanego i opuszczonego w epoce Putina muzeum, który jest idealnym spowiednikiem dla mistrza. A mistrz ma wiele do powiedzenia…

 

FAUST reż.: Aleksander Sokurow, Rosja 2011 (134 min)

w.: Johannes Zeiler (Heinrich Faust), Anton Adasinsky (lichwiarz), Isolda Dychank (Małgorzata), Georg Friedrich (Wagner), Hanna Schygulla (żona lichwiarza), Antje Lewald (matka Małgorzaty)

Złoty Lew na MFF w Wenecji ’2011

Doktor Faust, bohater dramatu Goethego po zasmakowaniu pełni szczęścia chce oddać duszę diabłu, Mefistofelesowi, wypowiadając przy tym kluczowe słowa: „Chwilo trwaj, jesteś piękna”. W filmie Sokurowa nie usłyszymy tego zdania. Doktor Faust w filmie Sokurowa nie jest pasywnym staruchem z wybujałą chucią, ale aktywnym prowokatorem. To mag, profeta i wizjoner. Aleksander Sokurow jest w tej wizji odważny, ale nie wywrotowy…

 

GŁOS SOKUROWA reż. Leena Kilpeläinen, Finlandia 2014 (77 min)

w.: Aleksandr Sokurow

Film pokazuje filmowy świat reżysera i jego poglądy, ale daleki jest od typowej biografii. Sokurow dywaguje tu na temat kina, kultury i polityki, ujawniając tym samym własną metodę pracy i sposób myślenia. Olbrzymią rolę odgrywają w tym filmie wywiady z reżyserem, kręcone przez 5 lat w różnych miejscach w Petersburgu, ukochanym przez Sokurowa mieście, które odegrało niebagatelną rolę w jego życiu i twórczości.