SIERGIEJ PARADŻANOW
LEGENDA O TWIERDZY SURAMSKIEJ - reżyseria: Siergiej Paradżanow, [Dawid Dodo Abaszydze] scenariusz: Waża Gigaszwili (wg powieści Daniela Czonkadze i gruzińskich legend), zdjęcia: Jurij Klimienko, muzyka: Dżansug Kachidze, ZSRR 1984, 87 min.
Legenda o Twierdzy Suramskiej to pierwszy film Paradżanowa nakręcony po wyjściu z łagru w 1979 roku, a więc po pięciu latach czekania na zgodę odpowiednich władz. Dla ich zmylenia, rolę współreżysera tego filmu zgodził się przyjąć wybitny aktor gruziński Dodo Abaszydze. Świadkowie uważają jednak, że jego funkcja była czysto formalna, stuprocentowe autorstwo filmu przyznają zaś Paradżanowowi.
Film zaczyna się na dworze gruzińskiego króla. Goniec przynosi wiadomość: znów zatrzęsły się i osypały mury obronne Twierdzy Suramskiej, znów została otwarta dla wrogów droga do serca Gruzji. Legenda głosi, że jedyną możliwością zapewnienia trwałości murów twierdzy jest zamurowanie w nich żywcem niebieskookiego młodzieńca. Młody Gruzin, Zgrab, składa ofiarę ze swego życia, pozwalając zamurować się żywcem. Jego gest – jak w antycznej tragedii – ma nie tylko sens najwyższej ofiary składanej na ołtarzu ojczyzny, oznacza także oczyszczenie i odkupienie win ojca, który dopuścił się zdrady wobec swojej ukochanej - matki Zuraba, ożenił się z inną kobietą, a także wyrzekł się wiary i odszedł od tradycji własnego narodu, przyjmując islam.
Nagrody: ХVI Open Festiwal Filmu Dokumentalnego Rosja 2005 - Grand Prix, I Międzynarodowy Ukraiński Festiwal Filmów Dokumentalnych Kontakt 2005 – nagroda za najlepszy film pełnometrażowy, II Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych i Popularno–Naukowych Kinoletopis 2005 – Kijowska Nagroda Filmowa za najlepszą reżyserię, Rosyjska Akademia Filmowa Nika 2006 – nominacja w kategorii najlepszy film WNP i Republik Bałtyckich
WSPOMNIENIA O SAJAT NOWIE - reżyseria: Lewon Grigorian, scenariusz: Lewon Grigorian, zdjęcia: Suren Szachbazjan, Armenia / Włochy 2006, 20’
Słynne arcydzieło Paradżanowa Sajat Nowa było administracyjnie przemontowane i otrzymało tytuł Barwy granatu. Negatyw był pocięty, a przejrzysta fabuła została zmieniona i zagmatwana. Po czterdziestu latach, kilka wyciętych przez cenzurę epizodów, cudem zostały odnalezione w jednej z ciemnych piwnic Wytwórni Filmowej Armenfilm.
Lewon Grigorian (ur. 3 lipca 1942 w Erewaniu)
Reżyser filmów dokumentalnych, scenarzysta, dziennikarz i krytyk filmowy.. W 1965 roku ukończył wydział reżyserii erewańskiego Instytutu Teatralnego. W 1968 roku był asystentem Siergieja Paradżanowa na planie filmu Sajat Nowa. W 1970 roku ukończył w pracownii Leonida Trauberga Wyższe kursy reżyserskie przy Związku Filmowców ZSRR. Swoje doświadczenie z planu Sajat Nowy udokumentował w trzech filmach. Nagrodzony Kryształowym Globusem na MFF Euro-Azja w Moskwie w 2001 roku za film Gajane i w 2004 roku za Orfeusz opuszcza się do piekła. Jest autorem kilku książek (Tri cwieta odnoj strasti. Triptik Siergieja Paradżanowa 1991, Armianie ... Kto my? 1999, Sto odin wzgliad na Ararat 2003, Eros Paradżanowa 2004).
Filmografia:
1970 Solo
1976 I togda ty wiernieszsja
1976 Zwiezdnoje niebo
2002 Paradżanow - Tarkowskij (dok. tv, scen.)
2004 Orfiej spuskajetsja w Ad (dok., scen.)
2006 Wospominanija o Sajat Nowie (dok., scen.)
Nagrody: Europejska Nagroda Filmowa 1988 za najlepszą scenografię, MFF Wenecja 1988 – oficjalna selekcja (poza konkursem), MFF Stambuł 1989 - Nagroda Specjalna Jury, MFF Fantasporto Porto 1989 - Nagroda Specjalna za całokształt twórczości, Nagroda Związku Filmowców ZSRR Nika 1990 - za najlepszy film fabularny, reżyserię (pośmiertnie), scenografię i zdjęcia.
Aszik Kerib to kontynuacja paradżanowowskiego stylu poetyckiego „kina malarskiego”, z nieruchomą kamerą, pięknymi kompozycjami plastycznymi, bogatą symboliką. Jednak tym razem zamiast tonów tragicznych mamy opowieść romantyczną, radosną, z elementami komicznymi. Paradżanow dał filmowi podtytuł: baśń o zakochanym poecie. Znów pojawiają się motywy miłości, wierności, samotności, jak zwykle u Paradżanowa wyrażane językiem poetyckich metafor.
Bohaterem jest młodzieniec z biednej rodziny, który zarabia na życie grając na weselach. Zakochuje się (z wzajemnością) w córce bogatego kupca tureckiego. Ponieważ w tej sytuacji małżeństwo jest niemożliwe Aszik Kerib udaje się na daleką wędrówkę, na siedem lat, by zdobyć fortunę a przez to przyzwolenie ojca dziewczyny na ich związek. Podczas swych peregrynacji doświadcza różnego rodzaju przygód i jest narażony na różne pokusy, przechodzi jednak zwycięstwo przez wszystkie doświadczenia. Powraca w ostatniej chwili, gdy jego ukochana, zmuszona przez ojca, właśnie ma dokonać obrządku zaślubin z innym mężczyzną. Oblubienica wybiera, oczywiście, naszego bohatera.